Ashab-ı Kehf, çevrelerine Allah’ tan başka ilah olmadığını duyurdu. Bu örnek tavirları bugün dahi gündemimizde yaşamaya devam etmektedir ve şu mesajı ulaştırmaktadır: “Herkes gençlik ruhunda olmalıdır. Genç olmak yaştan ziyade anlayışla alakalıdır.Ruhun genç olması gerekir. Yaşça geçlikteki bir takım hatıralarla yaşamak yerine genç bir ruha yaraşan coşkunlukla Allah’ ın emirleri şartsız ve samimi bir tutumla hayata yansıtılmalıdır.” 

       Bu yiğit, dinamik gençler  toplumu sürükleyen küfür ve isyan dalgasına karşı gerek nefislerinde gerek çevrelerinde ciddi bir mücadele verdiler. Şirke zorlanmaktaydılar. Fitneye yakalanmamak için, dinlerini korumak için mağaraya sığındılar. Mağarada öncelikle duaya sarılan gençler, Rablerine sığınmışlar ve; “Ey Rabbimiz! Şu işimizde bize başarıyı göster, bu işten nasıl çıkacağız bize öğret, bize bilgi ver, bilinç ver, bizi doğruluk bilinciyle donat, işimizi rast getir, akıbetimizi hayreyle, sonumuzu güzelleştir, kafirlerin elinde oyuncak olmaktan ve böylelikle dinimizi kaybetmekten, dünyada rezillikten ve ahirette azaptan koru.” diye niyazda bulundular.

       Namaz, belirli şartları sağladıktan sonra isteyen bütün insanların Allah'a yakınlaşma, O’na derdini açma,  niyaz edip yalvarma,  isteme ve sığınma gibi isteklerini temin eden âdil bir ibadettir. Rabbini yüceltmek, O’nu övmek, O’na halini arz etmek, meramını sunmak ve O’ndan destek almak isteyen herkes, aracılara ve protokole takılmadan O’na çağrıda bulunabilir, yalvarıp yakarabilir. O, engin rahmeti, muhteşem gücü ve sınırsız sevgisiyle her kulunun isteğine cevap verir.

Namaz, kulluğun sadece Allah’a yapılacağını gösteren bir ibadettir. Allah için kıyama durmak,  onun huzurunda rükû ile eğilmek ve secde ile yere kapanmak tevhit bilincini devamlı diri tutma ameliyesidir. Namaz bilinci ibadet bilincini, ibadet bilinci tevhit bilincini, tevhit bilinci de insanın şeref ve haysiyetini koruma bilincini sürekli diri tutar.

Namaz, Hz. Peygamber ve ilk Müslümanlar döneminde şirke ve müşriklere karşı kıyamın ve itirazın göstergesiydi. Kulluğu ve itaati sadece Allah'a has kılmanın, şirke, müşriklere ve küfre itirazın manifestosuydu.  Bundan dolayı inananlar için her vakti tevhidi ve özgürlüğü haykırmanın kutlu zamanıydı. Peygamberin önderliğinde namaz için bir araya gelmek, Allah için kıyama durmak, rükuya eğilmek ve secdeye varmak, kula kulluğu reddetmenin en somut ilanıydı.

Namaz, anlamsız bir alışkanlık, tekrar, yük, zahmet, angarya ve borç değildir. Namaz, içinde bulundurduğu yüksek değerlerle hayata anlam katan bir duruş ve eylemdir. Her unsuru, hayatın bir yönüne dokunan, bu yönleri ıslah eden ve güzelleştiren bir bilinçtir. Namaz, gönülden isteyen herkes için mâsivaya kurulan bir merdivendir. Yücelmek isteyen ruhlara, eşit olarak verilen bir haktır. O, birçok fayda ve güzelliği bünyesinde barındıran muhteşem bir ibadettir. 

Günümüz dünyasında özellikle mantıksal deneyciliğin katı tehditlerine boyun eğenler, kutsal metinlerde kullanılan bazı ifadelerin sözlük anlamlarıyla alınması durumunda birtakım güçlüklerle karşılaşılmasından hareketle, kelime ve kavramların bilinen sözlük anlamlarının ötesinde farklı derin manalara sahip oldukları görüşünü abartılı bir şekilde gündeme taşımaktadırlar. Böyle bir yönelişin neticesi olarak kimi zaman zorlamalarla ifrata varacak şekilde, mecaz ve sembollerle metinleri yorumlama yolunu tercih edebilmektedirler. Bu tarz bir yönelişe sahip olanlardan birisi de “The Message Of The Qur’an” eserinin yazarı Muhammed Esed’ dir. İşte elinizdeki bu çalışmada, onun yukarıda bahsedilen ve “Kur’an Mesajı” ismiyle Türkçe’ ye çevrilen meal-tefsir çalışması, eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Eserinde dile getirdiği Allah’ın sıfatları, ahiret, cennet-cehennem, melek, cin, şeytan ve mucizeler konusundaki çoğu zaman Kur’an metniyle örtüşmeyen görüşleri, bazı hüküm ayetleri hakkındaki yorumları ele alınmaktadır. Söz konusu edilen yorumlar, ikna edici bir delil olmadıkça kelimelerin asıl anlamları ve konuyla ilgili sahih rivayetler/nakiller ışığında tahlîl edilmektedir.

Kur’an’ın doğru anlaşılmasına ve yaşama katılmasına yönelik söylem ve yazılar da kıyamete kadar bitmeyecektir. Yazılanların ve anlatılanların çokluğu bizi aldatmasın. Onların her biri nurun evresinde dönüp varlık bulmaya çalışan pervanelerdir. Bu İslam’ın bilinmezliği ve bilgisinin çokluğundan değildir. Kur’an ve İslam adına yazı ve anlatım kalabalıklarını bir kenara bırakıp, Kur’an ve Sünnet’in kaynaklarını okumak, düşünmek, anlamaya çalışmak ve yaşamaya çalışmak öncelikli olmalıdır. İnsanların düşünsel sorunları ve anlayış farklılıkları İslam’ın kendisi değildir. İslam’ın kendisi Kur’an ve Sünnet’tir. İslam’ın temsilcisi Kur’an ve Sünnet’tir.

   Orta Dünya’nın insanı Allah’ın kendisine verdiği aklı, özgürlüğü ve imkanları insanın dünyada yaratılış görevi ve dünyada hak olanların şahitleri olmak sorumluluklarını yerine getirmek için kullanmalıdır. Orta Dünya’nın insanı batıya doğuya, kuzeye güneye koşuşturmayı bırakıp, tekrar Kur’an’a yönelerek Allah’a teslim olmalıdır. Allah’a yönelmesi hem ibadettir ve bağışlanma istemesidir hem de görev ve sorumluluk bilincinin, isteğinin farkına varmasıdır.

Durusul Kur’an tefsir değildir

Tefsir Kur’an’ın bazı insanlar tarafından daha iyi anlaşılan ve bilinen bölümlerinin daha az bilen insanlara açıklanmasıdır. Tefsir açıklamasında dil, konu veya rivayetler açısından daha çok açıklamalar yapılmaktadır. Derlememde tefsirlerden faydalanmakla birlikte anlatımımda tefsirlerin belirli kuralları içinde kendini sabitlemek  istemedim. Bazı kelimelerin anlamlarını özel olarak vermekle birlikte dil tartışmalarına, konu konu anlatımlara, rivayetlerin derlenip karşılaştırma değerlendirmesine girmedim.

Kur’an’ı konu konu anlatım yerine ayet ayet anlatmayı tercih ettim. Kur’an’ı bir bütün olarak anlamada ayet ayet anlatımın daha iyi olacağını düşündüm. Bu nedenle Kur’an’ın mevcut düzenini olduğu gibi takip ettim. Kur’an’ın anlaşılmaz yönleri olduğunu ve anlaşılır hale getirmek için anlatmalıyım diye düşünmedim. Kur’an kendi ifadesiyle apaçıktır.  

Dün olduğu gibi bugün de İslam’ın birçok alanda çeşitli spekülasyonlara konu olduğu bir dönemden geçiyoruz. Çoğunlukla sağlıklı bilgi temelinde karşılıklı bilgi alışverişinin, yerini, zihinsel kargaşa ve çatışmalara bıraktığı böyle bir ortamda, Müslümanların nihaî anlamda totaliter bir dikta sistemini kuracakları ve bütün özgürlüklere ve serbest muhalefete son verecekleri iddiası sıkça gündeme taşınır. Böyle bir iddianın enine-boyuna tartışılması gereği ortadadır. Öte yandan devlet ve toplum, bilim ve teknoloji sayesinde büyüyüp, sanayileşme ve ekonomik kalkınma seviyesi arttıkça, bireyin gücü zayıflamakta ve giderek devleşen yapılar karşısında haklarını savunabilme imkânları daralmaktadır. Atomize olan fert giderek bir istatistik rakamı haline gelmektedir. Bu önemli problemin görmezden gelinmesi sağlıklı değildir. Bir başka önemli sorun da şudur: Günümüzde muayyen bir devlet yapısı içinde yaşayan bireylerin genellikle dindar ve vatandaş diye iki sıfatı vardır. Dindar sıfatıyla belirli bir dine, vatandaş sıfatıyla da belirli bir devlete tabi olan birey, bu iki tabiiyet merkezinin kendisine verdiği yap veya yapma emrinin birbiriyle uyumlu olmaması durumunda ciddi bir çıkmaza girebilmektedir. İşte bu ve benzeri problemler bağlamında elinizdeki bu çalışma, Kur’an’a göre bireysel ve kamusal özgürlükleri tanımlamayı, anlamlandırmayı ve bunların boyutlarını akademik olarak ortaya koymayı amaçlamaktadır.

YÖK tarafından geçerli kabul edilen YDS, YÖKDİL ve YKS sınavları incelendiğinde dilbilgisinin zaten bilinmesi gereken bir alan olarak değerlendirildiği, büyük oranda kelime bilgisinin ölçüldüğü görülmektedir. Kelime bilgisinin belli bir noktaya ulaşması ve kelimelerin modern dildeki kullanımlarının anlaşılması için güncel metinlerin okunması, dilbilgisi kuralları çerçevesinde anlaşılması gerekmektedir. Her alanın uzmanlık isteyen kelimeleri ve kullanımları olduğu için farklı alanlardan güncel metinler seçilerek incelenmesi önem arz etmektedir.

Elinizdeki eser, dil sınavları incelenerek belirlenmiş 9 farklı alandaki toplam 46 metinden oluşturulmuştur. Metinler dünyaca kabul görmüş haber ajanslarından, farklı konuları işleyecek şekilde derlenmiş, seviyelerine göre sıralanmıştır. Metinler titizlikle Türkçeye tercüme edilmiş ve önemli görülen kelimeler metnin sonunda tablolar halinde okuyucuya sunulmaya çalışılmıştır. YDS, YÖKDİL ve YKS sınavlarına bir kaynak niteliğinde olan eser yaklaşık 2500 kelimeyi, alanlarına has modern kullanımlarıyla okuyucuya sunmaktadır.          

Son zamanlarda daha bir ivme kazanan din konusundaki tartışmalarda üzerinde en çok durulan konuların başında, dinî ifadelerin/kutsal metinlerin tahlîli gelmektedir. Özellikle vahiyle gelen ifadelerin, anlattıkları gerçeği ne oranda karşıladığı konusu sıkça tartışılmaktadır. Bu alanda din dilinin mahiyetini anlamaya dönük olarak “Sembolizm” veya “Sembolik/Alegorik/Mecazcı Dil Anlayışı”, ileri sürülen iddialı bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır. Şu bir gerçek ki deyimleri, mecazları ve edebî tasvirleri tümüyle yok saymak, onları salt literal olarak algılamak anlayışları köreltmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki ölçü ve kritere tabi olmaksızın gelişigüzel bir şekilde tüm ifadeleri mecaz bahanesi ile öznelleştirmek de anlamı buharlaştırmakta ve yok etmektedir. Öyleyse aşırılıklardan kaçınıp mutedil bir ölçü ve denge ile hareket edilebildiği takdirde sembolizm, bize kutsalın farklı tezahürlerinin yorumunu mümkün kılan teorik şifreyi sunarak beşeri varlığa ve onun varoluşuna yabancı olanın farkına varılmasına yardımcı olabilir, görülmeyen gerçekleri elle tutulur derecede açık olmayan bir algılayış ile anlamamıza katkıda bulunabilir. Aksi takdirde dilin kurallarına ve sahih naklî kaynaklara uygun olmayacak şekilde hareket edildiğinde, dinî ifadelerin anlamı ve nesnel karşılığı ile ilgili güvenilir bir dayanak ortaya koymak imkânsız hale gelecektir.

Kur’an-ı Kerim, okunmak, anlaşılmak ve hayata yön vermek üzere gönderilmiştir. İnanan bir insanın Kur’an’a yönelik görevleri, onu namazlarda okuyacak kadarıyla ezberlemek, Kur’an hafızları yetiştirmek ve belli günlerde onu okumakla sınırlı değildir. Kur'an'ın ifadesiyle, namazlarımız bizi her türlü kötülükten alıkoymalıdır. Bu da en azından namazda okuduğumuz âyet ve sûreleri anlama ve hayata uyarlama çabasıyla mümkün olabilir.

Bu küçük çalışmanın amacı, apaçık bir Arap diliyle indirilen Kur’an'ın anlam zenginliğini ortaya koyarak onun anlaşılmasına katkı sağlamaktır. Bunun için de Kur'an'ın son cüzünde bulunan en-Nebe'-el-Leyl arası on beş sûre belli bir düzeyde ele alınmıştır. Bir diğer hedef de Allah’ın kitabını ve Rasûlullah’ın (a.s.) hadislerini asıl metinlerinden gücü nispetinde anlayabilmek gayesiyle yola çıkan ilim talebesini teşvik etmek, cesaretlendirmektir. Arap Diline dair öğrendiklerini Kur'an âyetleri üzerinde uygulamalı olarak tatbik etmek isteyenlere, yalın bir şekilde sarf ve nahiv bilgilerini hatırlatarak destek olabilmektir. Ayrıca namaz kılan, mukabele ve hatm-i şerifler vasıtasıyla Kur’an-ı Kerimle ilgisi bulunan (bulunması gereken) her Müslüman ferdin, Rabbinin kendisine hitaben indirdiği kelamı anlama bilincine ve çabasına katkı sağlamaktır.

İnsan yeryüzünü yönetmesi yanında ibadet etmesi için yaratılmıştır. Bu yetki ve görev yanında onun o birçok sıkıntı karşısında kendisini güçsüz hissetmesi ve bu sıkıntılarını aşabilmek için Allah’a sığınma ihtiyacı hissetmesi de fıtratına yerleştirilmiştir. Bu sebeple yaratılışında saklı olan ibadet ve dua şekilleri insanlık tarih boyunca var olagelmiştir. İlahî dinlerde namaz ibadeti, kulun Allah’a şükrünü eda ve isteklerini sunduğu bir dua biçimidir. Hz. Peygamber’in hayatında namazın tedricî süreci dikkate alınmadan rivayetler tasnif edilmiştir. Bu durum Hz. Peygamber’in hayatında rivayetlerin hangi süreci ifade ettiğinin bilinmesini engellemiş, buna bağlı olarak şârihlerin aynı rivayeti tarihi yanılgıları sebebiyle farklı yorumlamalarına ve hükmünde ihtilaf etmelerine sebep olmuştur. Namazın tedricî sürecini ifade eden rivayetlerin sıhhatinin tespiti kadar aynı muhtevalı ayetleri, nüzul tarihi ve siyer kaynaklarının verdiği bilgilerle değerlendirmek gerekir. Bu yöntem Kur’an’ın tedricen değişen ve genişleyen muhtevası esnasında hadisleri bununla eş zamanlı okumak ve Hz. Peygamber’in sîretinde rivayetleri nereye oturtacağımız konusunda bize büyük oranda yardımcı olacaktır. Mekke çevresinde yaşayan ilahî dinlerde ve Mekkelilerin namaz uygulamaları yanında İslâm’da namazın menşeine dair görüşlere mukayeseli incelenmiştir. Mekke döneminde namazın ilk teşrî, özellikle vakit ve rekât değişikliklerinde namazın elliden beşe indirilişi meselesi ele alınmıştır. İkinci bölümde Medine döneminde namazın rekât ve keyfiyet açısından tedricen değişimi kronolojik olarak rivayetlerin tasnif ve değerlendirmesi yapılmıştır. 

  Aksaray Okulu, mevcut bütün alternatifleri değerlendirmiştir. Yunus Emre, Hacı Bektaş dergâhında alıç ile buğdayı değişirken, Taptuk Emre dergâhına düz meşeleri getirip eğri meşelerin buraya yakışmayacağını belirterek çağın İslam ahlakı ile biçimlenmiş doğal değerlerini ifade etmiştir. Cemaleddin Aksarayî, evden medreseye gidip gelirken at üzerinde dahi talebelerini eğitmeyi ihmal etmemiştir. Somuncu Baba, başka bir yerde yaktığı odunun hamura temas etmeyen sıcaklığı ile somunlarını pişirip, Hacı Bayram Veli’yi bizzat beraberce yaptıkları mübarek yerlerin ziyaret yolculuklarında eğitmiştir. Zenbilli Ali Efendi, fetva için gelenlere en hızlı ve en tarafsız şekilde fetvalarını ulaştırmak için penceresinden uzattığı zenbili kullanmıştır. Pîrî Mehmed Paşa, Çaldıran savaşı başlarken idari olarak vezirlerin gerisinde olmasına rağmen, Yavuz gibi bir padişah huzurunda savaş taktiği ile ilgili görüşlerini hiç çekinmeden söylemiştir.